گروه اندیشه: به عقیده عضو هیئت علمی دانشگاه قم، با استناد به آیات قرآنی و روایات، این نتیجه حاصل می‌شود که هم می‌توان اولیاء الهی را در استجابت دعا واسطه قرار داد و هم این‌که مستقیم از خودشان خواسته‌مان را طلب کنیم و ایشان مستجاب کنند به اذن خدا هستند.

محمدکاظم شاکر، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، درباره واسطه قرار دادن اولیا در دعا گفت: بر اساس آیات قرآن کریم و روایات، اصل اولی در دعا این است که فقط خداوند خوانده شود؛ یعنی این یک اصل اساسی قرآن است و لذا می‌فرماید: «إِن یَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثًا» این چیزهایی که من دون خداوند خوانده می‌شوند، جز مردگانی نیستند.

وی افزود: بعضی نسبت به واسطه قرار دادن ائمه(ع) این اشکال را وارد می‌کنند که همانطور که ما ائمه(ع) را واسطه قرار می‌دهیم بت‌پرستان هم می‌گفتند که ما بت‌ها را می‌پرستیم که «وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى» یعنی و کسانى که به جاى او دوستانى براى خود گرفته‏اند [به این بهانه که] ما آن‌ها را جز براى این‌که ما را هرچه بیشتر به خدا نزدیک گردانند نمى‏پرستیم پس فرق شیعه با بت‌پرستان چیست در صورتی که خداوند حرف بت‌پرستان را رد می‌کند بدین شکل که می‌فرماید چه کسی گفته که این‌ها صاحب اثرند؟

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: در کنار این آیه باید به آیه «مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ أَسْمَاء سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤُکُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ» نیز توجه کرد به این معنی که شما به جاى او جز نام‌هایى [چند] را نمى‏پرستید که شما و پدرانتان آن‌ها را نام‌گذارى کرده‏اید و خدا دلیلى بر [حقانیت] آن‌ها نازل نکرده است پس بنابراین شما فقط ادعا می‌کنید که این‌ها شما را به خدا نزدیک می‌کنند این‌ها صرف نامند و واقعا هیچ اثری ندارند.

وی با کنار هم قرار دادن این دو آیه اظهار کرد: از این دو آیه این نتیجه را می‌گیریم که خداوند واسطه بودن را نفی نمی‌کند، ولی می‌‌گوید این‌هایی را که شما می‌خوانید چه کسی گفته است این‌ها واسطه هستند؟ شما پنداشته‌اید که این‌ها نقشی دارند شما برای این‌ها مقام وساطت را جعل کرده‌اید در حالی که اگر می‌خواهید خدا جوابتان را بدهد باید این واسطه را خود خدا تعیین کرده باشد.

نویسنده کتاب «قانون تفسیر» تأکید کرد: بنابراین ما اگر در شیعه معتقد هستیم که ائمه معصومین(ع) یا پیامبر(ص) یا پیامبران می‌توانند واسطه باشند و یا ما می‌توانیم آن‌ها را به طور مستقیم بخوانیم و آن‌ها استجابت کنند و معتقدیم که هر دو می‌تواند درست باشد به این شرط است که اذن خدا داده شده باشد؛ یعنی اگر چنین اذنی داده شده باشد دیگر مانعی برای حتی استجابت مستقیم دعا توسط اولیاء الهی وجود ندارد.

وی افزود: در معانی عرفانی داریم که اولیاء الهی قادر به مستجاب کردن ادعیه هستند حتی ما در دعاها داریم که ایشان در واقع همان کاری را می‌‌کنند که خدا می‌کند، ضمن این‌که باید به این نکته هم توجه شود که همه این مطالب را ائمه(ع) تأیید می‌کنند، ولی می‌گویند توجه داشته باشید که با این حال ما فقط بندگان خداییم و فرق عظیمی بین خدایی و بندگی است.

نویسنده مقاله «وجوه معانی نفس در قرآن» ضمن آوردن مثالی گفت: ما وقتی دستگیره در را می‌چرخانیم، هم دست ما می‌چرخد و هم دستگیره و هر دو به یک اندازه می‌چرخد اگر ما 45 درجه دست را می‌چرخانیم دستگیره نیز 45 درجه می‌چرخد، اما آن چرخش دستگیره مترتب بر چرخیدن دست ماست یکی اصل و و دیگری فرع است، اما هر دو در اثر و نتیجه یکی هستند با این تفاوت که یکی علت است و دیگری معلول و اگر اثری مترتب بر چرخش است به واسطه چرخش دست است.

وی تصریح کرد: بنابراین هم ما می‌توانیم خواندن خود پیامبر(ص) و ائمه(ع) و استجابت از آن‌ها را صحیح بدانیم و هم واسطه بودن آن‌ها در دعا و استجابت از خدا را، ولی هر دوی این کار بدون دلیل قطعا شرک است؛ یعنی ما اگر دلیلی نداشته باشیم که خداوند چنین اذنی داده است شرک است ولی اگر دلیلی داشته باشیم عین توحید است.

نویسنده مقاله «مدل‌های چند معنایی در تفسیر قرآن و کتاب مقدس» ضمن استناد به آیه‌ای از قرآن، افزود: لذا در آیه قرآن درباره معجزه حضرت عیسی(ع) می‌فرماید: «أَنِّی أَخْلُقُ لَکُم مِّنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ فَأَنفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْرًا بِإِذْنِ اللّهِ» این آیه از زبان حضرت عیسی(ع) است و فرموده من خلق می‌کنم نه خداوند در حالی که خداوند در ماجرای خلقت انسان می‌فرماید: «وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی» یعنی و از روح خود در آن دمیدم و در آیه قبلی دارد، عیسی خودش می‌دمد و خلق می‌کند، ولی همه این‌ها به اذن خداوند است، پس بنابراین خود عیسی(ع) می‌تواند خالق و دمنده روح باشد، اما با اذن خدا.

شاکر در پایان خاطرنشان کرد: یک وقت شما می‌گویید یا عیسی(ع) دعا بکن که خداوند چنین چیزی را با دعای شما برای من خلق بکند و او دعا می‌کند و خداوند خلق می‌کند و یک وقت خود عیسی مستقیما خلق می‌کند؛ یعنی هر دویش در نظام جهان‌بینی امکان دارد که هم اولیا را بخوانیم و خود آن‌ها اجابت بکنند و یا این‌که از آن‌ها بخواهیم که از خدا بخواهند و اجابت شود، ولی هر دو منوط به اذن الهی است و با توجه به آیات و روایاتی که امامیه دارد و حتی در روایاتی که از اهل سنت نقل شده است این اذن داده شده است که مرحوم علامه سیدمرتضی عسکری در نوشته‌های خود منابع آن‌ها و مستنداتش را ذکر کرده است.

گروه ادب: مدیر انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه قم خواستار برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی برای برنامه‌ریزی بررسی اعجاز ادبی قرآن در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین «سید‌رضا مودب»

حجت‌الاسلام والمسلمین «سید‌رضا مودب»، مدیر انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه قم، با بیان این مطلب گفت: قرآن به مانند یک متن آسمانی در طول تاریخ از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است، یکی از این جنبه‌ها همین ادیبانه بودن قرآن است.

وی ادامه داد: یکی از وجوه اعجاز قرآن، قدرت ادبی است، قرآن از نظر فصاحت، بلاغت، استعارات، کنایات و ... در اعجاز و بهترین نمونه ممکن است و شایسته است که به عنوان یک متن ادبی نیز مورد توجه و حتی بررسی قرار گیرد.

استاد دانشگاه قم افزود: بررسی تخصصی ادبیات قرآن امری است در نوع خود شایسته، اما باید توجه داشت که این تخصص در حوزه کار کسانی است که با ادبیات عرب آشنایی بسیاری داشته باشند، هر کسی نمی‌تواند به این بحث‌ها وارد شود.

مودب با بیان این مطلب که برای ورود این گونه مباحث به سیستم آکادمیک باید با نگاهی همه‌جانبه عمل کرد، گفت: بنابراین برای فراهم آوردن مقدمات کار باید همایش یا نشستی برگزار شود تا اساتید مختلف و کارشناسان نظام آموزشی راهکارهای دریافت وجوه ادبی قرآن را سنجیده و مشخص سازند که چگونه باید این وجوه ادبی را مورد بررسی قرار داد.

وی افزود: اگر ابتدا همایش‌ها و نشست‌هایی تخصصی در این زمینه برگزار کنیم‌، نقشه راه مشخص‌تر خواهد بود و در نتیجه با دید وسیع‌تری می‌توان این بحث را وارد دانشگاه‌ها کرد.

مودب ادامه داد: هم‌چنین باید توجه داشت که مشخص سازیم بررسی وجوه ادبی قرآن یک انحراف نیست، چرا که برخی معتقدند قرآن برای این اهداف نیامده و اگر ما وارد این فضا شویم چه بسا از آن دیدگاه اصلی دور شویم. هدف از بررسی وجوه ادبی قرآن، این است که قرآن را به عنوان یک الگو و بهترین متن ادبی ممکن در نظر گرفته‌ایم و بررسی ادبیات قرآن وسیله‌ای برای دریافت متن است.

وی تصریح کرد: بنابراین در پرداختن به وجوه ادبی قرآن باید ابتدا اهداف مشخص شود. این هم‌اندیشی باید به این امر بپردازد و و زوایای را روشن کند.

مدیر انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علیمه قم در پایان با اشاره به برخی انتقادات مبنی بر خلاء متون مناسب در این زمینه گفت: ما نمی‌توانیم بگویم متون ادبی نداریم بزرگانی مانند سید رضی با الهام از قرآن متون ادبی فاخری پدید آورده‌اند، اینکه بگوییم متون فاخری نداریم دور از انصاف است، اما اگر قرار باشد متون درسی صرف بنویسم و یا متون جدیدتری در این زمینه نوشته شود، این هم راهی است.

گروه ادب: «جعفر نکونام» دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم با بیان این مطلب که «فقه‌اللغة» یا همان زبان‌شناسی از جمله علومی است که امروزه گسترش بسیاری پیدا کرده، خواستار مطرح شدن بحث زبان‌شناسی قرآن در دانشگاه‌ها و دیگر محیط‌های آکادمیک شد.

«جعفر نکونام»، دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، درباره پرداختن به اعجاز ادبی قرآن به عنوان وسیله ترویج قرآن در جامعه دانشگاهی گفت: اهتمام به اعجاز قرآن اعم از ادبی و غیر ‌ادبی نتایج قابل ‌توجهی در جامعه دانشگاهی نمی‌تواند داشته باشد؛ زیرا مفاهیم مربوط اعجاز از دیرباز محل اختلاف بوده و به باور برخی اعجاز قرآن فهمیدنی نیست، بلکه ذوق کردنی است؛ از این رو، به نظر می‌رسد باید به سراغ آموزه‌های اخلاقی و اعتقادی قرآن رفت که هم با هدف نزول قرآن که هدایت جامعه بشری است، مناسبت دارد و هم می‌تواند نتایج علمی و عملی مشخص‌تری به دنبال داشته باشد.

وی افزود: به جای پراختن به اعجاز ادبی قرآن، مناسب است به بلاغت تطبیقی قرآن پرداخت؛ به این معنا که از علوم بلاغت بر آیات قرآن تطبیق داده شود و برای مفاهیم بلاغی مثال‌ها و نمونه‌های قرآنی به دست داده شود.

عضو هیئت تحریریه «مقالات و بررسی‌ها» افزود: همچنین می‌توانیم با استفاده از دانش‌های روز ادبی و تطبیق این دانش‌ها بر قرآن تحلیل‌های روزآمدی از آیات قرآن به دست بدهیم. یکی از این دانش‌ها «فقه‌اللغة» یا زبان‌شناسی است. این علم امروزه گسترش بسیاری پیدا کرده است؛ اما در علوم قرآن چندان مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرد. با استفاده از علوم و دانش‌های روز و تطبیق آن‌ها با قرآن می‌توانیم به گسترش مرزهای دانش‌های قرآنی مدد رسانیم.

مدیر ‌مسئول پژوهش‌نامه قرآن و حدیث در زمینه استخراج علوم روز از قرآن اظهار کرد: قرآن در مقام بیان آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی است و برنامه زندگی بشر را به گونه‌ای فرد و جامعه‌ای اخلاقی و خداباور داشته باشیم، عرضه می‌کند.

وی افزود: قرآن در مقام بیان علوم بشری نظیر فیزیک و شیمی و فلسفه نیست؛ لذا نمی‌توان این علوم را از آیات قرآن استخراج کرد. برای تحصیل علوم بشری باید به دستاوردها و تجارب بشری مراجعه کرد و به طرق علمی شناخته شده نظیر تجربه به کشف تازه‌های علمی روی آورد.

عضو هیئت مدیره انجمن علوم قرآن و حدیث در زمینه راهکار ترویج آموزه‌های قرآنی گفت: اگر قرآن و آموزه‌های قرآن را بخواهیم ترویج کنیم، باید آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی قرآن را در قالب‌های جدید و جاذب نظیر داستان، نمایش‌نامه، فیلم و جزوات آموزشی جوان‌پسند عرضه کنیم.